Czas zawirowań dotyczących warunków, terminu oraz sposobu przeprowadzenia wyborów prezydenckich mamy już za sobą. Pierwsza tura wyborów została wyznaczona na 28 czerwca b.r. Głosowanie odbywać się będzie w formie tradycyjnej, przez złożenie karty do glosowania do urny w lokalu wyborczym. Jednocześnie utrzymano możliwość głosowania przez pełnomocnika, a wszystkim wyborcom, którzy wyrażą taką wolę, zagwarantowano możliwość głosowania korespondencyjnego.
Reguły, wedle których organizowane będą te wybory określa ustawa o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta RP zarządzonych w 2020 r. z możliwością głosowania korespondencyjnego przyjęta przez Sejm 2 czerwca b.r. po uwzględnieniu części poprawek Senatu i tego samego dnia podpisana przez Prezydenta oraz ogłoszona w „Dzienniku Ustaw”.
Co zrozumiałe, zmianie uległ nie tylko kalendarz wyborczy (wszystkie terminy wykonania czynności wyborczych zostały szczegółowo określone w załączniku do „Postanowienia Marszałek Sejmu z 3 czerwca b.r. w sprawie zarządzenia wyborów Prezydenta RP”), ale też przepisy regulujące sam akt głosowania.
Obowiązkiem Inicjatywy Edukacji Obywatelskiej jest jednak przedstawienie wyborcom pełni dostępnej, obiektywnej informacji o zbliżających się wyborach. Chcemy to uczynić bez podtekstów politycznych, czy też ocen dotyczących konstytucyjnych uwarunkowań procesu wyborczego.
Niniejsze opracowanie zawiera szczegółowe informacje dotyczące procedur wyborczych, które określają właściwy, z punktu widzenia obowiązujących przepisów, sposób postępowania osób i instytucji uczestniczących w realizacji wyborów prezydenckich 2020 roku. Te osoby i instytucje, to z jednej strony wyborcy – w kraju i zagranicą, z drugiej zaś – członkowie i członkinie komisji wyborczych, mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni, administracja samorządowa, urzędy konsularne i Poczta Polska.
Na które zmiany warto zwrócić uwagę?
Według nowych unormowań, minimalny skład obwodowej komisji wyborczej wynosi 3 osoby (dla przypomnienia, według poprzednich przepisów, minimalny skład komisji wynosił od 7 do 13 osób, w zależności od liczby mieszkańców danego obwodu). Kandydatów do komisji zgłaszać mogą pełnomocnicy tych komitetów wyborczych, które zarejestrowały kandydata na Prezydenta RP.
W zakładach leczniczych lub domach pomocy społecznej członkami komisji mogą być pracownicy tych placówek.
Obwodowe komisje wyborcze zostaną powołane do 15 czerwca 2020 r.
Z uwagi na stan zagrożenia epidemicznego, organ wskazujący siedzibę komisji ma obowiązek wyposażyć członków komisji w środki ochrony osobistej: żele antybakteryjne, rękawiczki oraz maseczki.
Modyfikacja kalendarza wyborczego spowodowała zmianę terminów, które dla nas, wyborców, mają szczególne znaczenie. Według obecnego terminarza, spis wyborców dostępny będzie do wglądu w każdej gminie od 16 do 22 czerwca br.
Wniosek o dopisanie do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie należy złożyć najpóźniej na 5 dni przed terminem wyborów, a więc do 23 czerwca 2020 r. w godzinach pracy urzędu gminy/dzielnicy.
Wyborcy, którzy między pierwszą, a drugą turą wyborów zmieniać będą miejsce zamieszkania, mogą dopisać się do spisu wyborców w miejscu, w którym przebywać będą w trakcie drugiej tury. Odpowiedni wniosek złożyć należy najpóźniej do 7 lipca 2020 r. w godzinach pracy urzędu.
I wreszcie, jeśli w dniu głosowania przebywać będziemy za granicą lub w podróży na polskich statkach morskich, wniosek o wpisanie do spisu wyborców należy złożyć konsulowi lub kapitanowi statku najpóźniej na 3 dni przed wyborami, a więc do 25 czerwca 2020 r.
Co ważne, w wyborach możemy uczestniczyć nawet, gdy nie figurujemy w spisie wyborców! Jeśli w dniu głosowania przebywać będziemy w innym miejscu niż nasze miejsce zamieszkania, możemy złożyć wniosek o zaświadczenie o prawie do głosowania. Zaświadczenie to daje nam prawo do głosowania w dowolnym obwodzie w kraju, za granicą lub na polskim statku morskim.
Stosowny wniosek składamy w „swoim” urzędzie gminy pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej.
Zaświadczenie o prawie do głosowania odebrać możemy osobiście lub przez upoważnioną przez nas na piśmie osobę. Upoważnienie takie powinno zawierać imię (imiona), nazwisko oraz nr PESEL zarówno wyborcy, jak i pełnomocnika.
Wniosek o wydanie zaświadczenia o prawie do głosowania należy zgłosić nie później niż na 5 dni przed wyborami, a więc do 23 czerwca 2020 r. w godzinach pracy urzędu.
Wniosek o wydanie zaświadczenia o prawie do głosowania obejmować może – w zależności od naszej decyzji – wyłącznie jedną lub obydwie tury wyborów.
W przypadku II tury wyborów wyborcy, którzy nie wnioskowali o zaświadczenie przed pierwszym głosowaniem, mogą złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia najpóźniej do 7 lipca 2020 r.
Tryb głosowania korespondencyjnego wymaga głębszego omówienia.
Kto może głosować korespondencyjnie i w jaki sposób w głosowaniu takim wziąć udział?
Głos w wyborach oddać może każdy obywatel RP, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 18 lat, oraz:
– zameldowany jest na pobyt stały,
– wpisany został na swój wniosek do rejestru wyborców w miejscu zamieszkania (nie zameldowania),
– wpisany jest do spisu wyborców w miejscu zamieszkania lub przebywania.
Zamiar głosowania korespondencyjnego należy zgłosić komisarzowi wyborczemu za pośrednictwem urzędu gminy nie później niż na 12 dni przed dniem wyborów (a więc do 16 czerwca 2020 r.).
Wyborcy, którzy w dniu głosowania przebywać będą na obowiązkowej kwarantannie lub izolacji w warunkach domowych, zamiar głosowania korespondencyjnego zgłaszają do urzędu gminy nie później niż na 5 dni przed dniem wyborów, a więc do 23 czerwca 2020 r.
Wyborcy, którzy rozpoczęli kwarantannę lub izolację w warunkach domowych po 16 czerwca 2020 r., zamiar głosowania korespondencyjnego mogą zgłosić na 2 dni przed wyborami, a więc do 26 czerwca 2020 r.
Zgłoszenia można dokonać ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej za pomocą specjalnie dedykowanej do tego celu usługi (potrzebny nam będzie e-dowód lub profil zaufany, a usługa ta dostępna jest pod adresem: https://www.gov.pl/web/gov/zgloszenie-glosowania-korespondencyjnego-dla-osob-glosujacych-w-polsce)
Zgłoszenie powinno zawierać nazwisko, imię, imię ojca, datę urodzenia, numer PESEL, numer telefonu lub adres e-mail, a także adres, na który ma zostać wysłany pakiet. Możemy również zadeklarować chęć osobistego odbioru pakietu wyborczego.
Wyborcy niepełnosprawni mogą dodatkowo żądać nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille`a, a także dostarczenia pakietu wyborczego do drzwi lokalu pod adresem wskazanym w zgłoszeniu.
Należy pamiętać, że zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego dotyczy łącznie pierwszej i drugiej tury wyborów.
W jaki sposób przebiegać będzie głosowanie korespondencyjne?
Każdy, kto zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, nie później niż na 5 dni przed wyborami (a więc do 23 czerwca 2020 r.) otrzyma z urzędu gminy pakiet wyborczy.
Wyborca przebywający na kwarantannie lub w izolacji domowej, który zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego po 16 czerwca 2020 r., otrzyma pakiet wyborczy nie później niż na 2 dni przed wyborami (a więc do 26 czerwca 2020 r.)
Urząd gminy dostarczy pakiet wyborczy przez swojego pracownika lub prześle go pocztą.
Wyborca – oczywiście poza osobami przebywającymi na kwarantannie – może też odebrać pakiet osobiście, jeśli tylko zadeklarował to w swoim zgłoszeniu.
W pakiecie wyborczym znajdować się będą:
– instrukcja głosowania korespondencyjnego,
– karta do głosowania,
– koperta na kartę do głosowania,
– oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie wyborczej,
– koperta zwrotna.
Wysłany przez urząd gminy pakiet wyborczy dostarczony będzie do skrzynki pocztowej – od tego momentu za pakiet odpowiada użytkownik skrzynki. Jeśli wyborca nie ma skrzynki pocztowej lub też doręczenie pakietu było niemożliwe, wyborca znajdzie w drzwiach swojego mieszkania zawiadomienie z adresem placówki pocztowej, w której możliwy będzie odbiór pakietu wyborczego. Co istotne, pakiet wyborczy będzie można odebrać jedynie w przeciągu 24 godzin.
W przypadku głosowania w II turze, wyborca otrzyma pakiet wyborczy na ten sam adres, na który otrzymał pakiet w pierwszym głosowaniu.
Głosowanie korespondencyjne nie będzie możliwe w odrębnych obwodach głosowania, a więc w zakładach opieki zdrowotnej, domach pomocy społecznej, domach studenckich lub zespołach domów studenckich, zakładach karnych i aresztach śledczych oraz w obwodach głosowania utworzonych na polskich statkach morskich.
W jaki sposób oddać ważny głos?
Jeśli chcemy, by oddany przez nas głos był ważny, powinniśmy:
– postawić znak „x” na karcie do głosowania w kratce przy nazwisku wybranego kandydata,
– kartę do głosowania włożyć do koperty oznaczonej słowami „koperta na kartę do głosowania” oraz zakleić,
– podpisać oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu, podając w odpowiednich rubrykach swoje imię, nazwisko oraz numer PESEL, a następnie oświadczenie to wraz z zaklejoną kopertą zawierającą kartę do głosowania włożyć do koperty zwrotnej i zakleić.
Na kopercie zwrotnej nie należy naklejać znaczków, ani dopisywać niczego poza adresem właściwej, obwodowej komisji wyborczej.
Najpóźniej na dwa dni przed wyborami (a więc do 26 czerwca br.), kopertę wraz z kartą do głosowania i oświadczeniem należy wrzucić do skrzynki nadawczej operatora na terenie gminy, w której zlokalizowana jest obwodowa komisja wyborcza.
W przypadku II tury głosowania, zaadresowaną kopertę należy wrzucić najpóźniej do 10 lipca 2020 r.
Jeśli nie zdecydujemy się na odesłanie koperty, w dniu wyborów, w godzinach głosowania, będziemy mogli dostarczyć ją sami lub za pośrednictwem drugiej osoby do obwodowej komisji wyborczej, w której moglibyśmy głosować osobiście.
Kopertę z kartą do głosowania i oświadczeniem wyborca może także dostarczyć bezpośrednio do „swojego” urzędu gminy najpóźniej do 26 czerwca 2020 r.
Co ważne, zarówno pakiety wyborcze, jak i koperty zwrotne nie będą przesyłkami rejestrowanymi. Oznacza to, że nie będzie żadnego formalnego dowodu umieszczenia koperty zwrotnej w skrzynce.
Co stanie się z odesłaną przez nas kopertą z kartą do głosowania i oświadczeniem?
W dniu wyborów, od chwili ich rozpoczęcia aż do godziny 21.00, koperty zwrotne będą sukcesywnie wyjmowane ze skrzynek przez operatora pocztowego i dostarczane do właściwych obwodowych komisji wyborczych.
Komisja wyjmie z koperty oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu, sprawdzi, czy oświadczenie jest prawidłowo wypełnione i podpisane, a następnie – nie otwierając – wrzuci kopertę z kartą do głosowania do urny wyborczej.
Po zakończeniu głosowania (o godzinie 21.00) komisja wyjmie z urny koperty zawierające karty do głosowania, otworzy je i przystąpi do liczenia głosów.
Głosowanie korespondencyjne za granicą
Wyborcy przebywający za granicą, a deklarujący chęć korespondencyjnego udziału w wyborach, muszą zgłosić taki zamiar do właściwego konsula nie później niż na 15 dni przed dniem głosowaniem. Ponieważ termin ten upływa w sobotę, 13 czerwca 2020 r., został on przedłużony do poniedziałku 15 czerwca 2020 r.
Zgłoszenia dokonać można ustnie, pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej (e-mail). W zgłoszeniu należy podać swoje nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL, oraz numer ważnego polskiego paszportu wraz ze wskazaniem miejsca i daty jego wydania. Ponadto, wyborca powinien wskazać adres, na który ma być wysłany pakiet wyborczy. W przypadku obywatela polskiego czasowo przebywających za granicą, należy dodatkowo podać miejsce, w którym figuruje on w spisie wyborców.
Na obszarze państw, do których można wjechać na podstawie dowodu osobistego, za dokument równorzędny z paszportem uznaje się dowód osobisty Rzeczypospolitej Polskiej, co oznacza, że zamiast numeru paszportu można podać serię i numer dowodu osobistego.
Jeżeli wyborca wpisał się do spisu wyborców w obwodzie głosowania za granicą jeszcze przed 10 maja 2020 r., nie musi ponownie składać wniosku o dopisanie do spisu wyborców.
Najpóźniej na 6 dni przed wyborami (a więc do 22 czerwca br., a w przypadku drugiej tury wyborów do 6 lipca br.), konsul wyśle pakiety wyborcze do wszystkich, którzy zgłosili zamiar głosowania korespondencyjnego.
To, czy pakiet wyborczy trafi do wyborcy w odpowiednim czasie, w dużym stopniu zależy od sposobu, w jaki podczas epidemii COVID-19 działają zagraniczni operatorzy pocztowi.
Wyborca głosujący korespondencyjnie za granicą otrzyma taki sam pakiet, jak wyborca w Polsce. Po wypełnieniu karty do głosowania wkłada ją do koperty na kartę do głosowania, kopertę tę zakleja, a następnie wkłada do koperty zwrotnej łącznie z podpisanym oświadczeniem o osobistym i tajnym oddaniu głosu. Zaklejoną kopertę przesyła do właściwego konsula na własny koszt. Kopertę zwrotną może również dostarczyć konsulowi osobiście.
Co istotne, konsul przekaże właściwej obwodowej komisji wyborczej jedynie te koperty zwrotne, które otrzyma do czasu zakończenia głosowania. A zatem to, czy głos zostanie uznany, zależeć będzie również od sposobu, w jaki działają zagraniczni operatorzy pocztowi.
Głosowanie przez pełnomocnika
Głosowanie przez pełnomocnika przysługuje wyborcom o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz osobom, które ukończyły 60 lat.
Pełnomocnikiem może być osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, w której mieszka wyborca udzielający pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo można przyjąć tylko od jednej osoby (ewentualnie od dwóch, jeżeli jedną z nich jest członek najbliższej rodziny).
Pełnomocnikiem nie może być kandydat w wyborach, mąż zaufania i członek obwodowej komisji wyborczej właściwej dla miejsca zamieszkania osoby udzielającej pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwa udziela się w obecności wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub innej osoby upoważnionej.
Wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa należy złożyć nie później niż na 9 dni przed wyborami, a więc do 19 czerwca 2020 r.
Akt pełnomocnictwa (sporządzany w trzech egzemplarzach) musi zawierać nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo, a także wyraźne oznaczenie wyborów, których pełnomocnictwo to dotyczy.
Do wniosku dołączyć należy kopię aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności oraz pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem wraz z jej danymi.
Udzielone pełnomocnictwo może zostać cofnięte najpóźniej na 2 dni przed wyborami, w szczególnych przypadkach może także wygasnąć z mocy prawa.
Zakazane jest udzielanie pełnomocnictwa w zamian za korzyść majątkową lub osobistą. Pełnomocnik nie może też pobierać żadnych opłat od osoby udzielającej pełnomocnictwa za głosowanie w jej imieniu.
Głosowanie przez pełnomocnika nie jest możliwe za granicą, na polskich statkach morskich, w obwodach odrębnych (zakładach leczniczych, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym) oraz w domach studenckich.
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni
Pełnomocnik wyborczy każdego komitetu wyborczego lub też osoba przez niego upoważniona mają prawo wyznaczyć po jednym mężu zaufania do każdej gminnej obwodowej komisji wyborczej.
Z kolei każde, zarejestrowane w Polsce stowarzyszenie lub fundacja, które w swoich celach statutowych zapisały troskę o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego mają prawo wyznaczyć do gminnych komisji wyborczej po jednym obserwatorze społecznym.
Mężowie zaufania oraz obserwatorzy społeczni wyznaczeni mogą być najpóźniej w dniu wyborów poprzez wydanie przez pełnomocnika wyborczego lub daną organizację zaświadczenia, którego wzór określa uchwała PKW.
Mężem zaufania lub obserwatorem społecznym może być osoba, która ma czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu, czyli ma skończone 18 lat, nie jest ubezwłasnowolniona ani pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu.
Mąż zaufania lub obserwator społeczny mają prawo:
– przebywać w lokalu gminnej komisji wyborczej, do której dostarczane będą koperty z kartami do głosowania,
– być obecnym przy liczeniu głosów i sporządzaniu protokołu,
– nagrywać i fotografować czynności gminnej obwodowej komisji wyborczej w trakcie dostarczania kopert z głosami oraz nagrania te rozpowszechniać,
– otrzymać kopię protokołu obwodowej komisji wyborczej z wynikami głosowania.
Mąż zaufania ma także prawo być obecnym przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do komisji wyższego szczebla. Może też wnosić do protokołu swoje uwagi. Tych dwóch uprawnień nie mają jednak obserwatorzy społeczni!
Autorzy opracowania: Prof. Hubert Izdebski, Beata Tokaj