PRAWA WYBORCÓW – udział w referendum ogólnokrajowym może wziąć obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Osoby, którym przysługuje prawo udziału w referendum, wpisuje się do spisu osób uprawnionych do udziału w referendum.
Przy czym nie mają prawa udziału w referendum osoby pozbawione praw publicznych lub ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym, czy też osoby pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu.
Zasadą jest, że w referendum można głosować tylko osobiście, jednakże w przypadku przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego w tym samym dniu, w którym odbywają się wybory parlamentarne, pełnomocnictwo do głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu RP automatycznie dotyczy również głosowania w referendum.
Komisja nie może oferować wyborcy wydania kart wyborczych i pytać jedynie, czy wyborca chce głosować w referendum. Nie może także pytać, czy wyborca przyjmie którąkolwiek z kart, czy wprost o przyjęciu karty referendalnej, chociaż nie będzie głosował. Prawidłowo pytanie powinno być zadane z chwilą oferowania karty referendalnej łącznie z kartami wyborczymi – o to, czy odmawia przyjęcia którejś z kart, lub czy wyborca nie przyjmuje którejś z kart.
Państwowa Komisja Wyborcza podkreśliła, że wyborca, o ile zgłasza się do komisji obwodowej, może, całkowicie według swojego uznania, brać udział alternatywnie jedynie w wyborach do Sejmu i Senatu RP, jedynie w wyborach do Sejmu RP, jedynie w wyborach do Senatu RP albo w referendum. Wyborca może zatem odmówić pobrania karty do głosowania w referendum (również kart do głosowania w wyborach parlamentarnych). Komisja ma obowiązek odnotowania w spisie wyborców faktu nieprzyjęcia (odmowy przyjęcia) karty albo kart, wobec czego nie może odmówić sporządzenia takiej adnotacji. Odpowiednia adnotacja powinna być przy tym sporządzona w obecności wyborcy, bezpośrednio po odebraniu przez niego niektórych tylko kart, a wskazane jest, aby wyborca upewnił się, że została ona sporządzona.
Wyborcy przysługuje prawo do wniesienia protestu przeciwko uznaniu ważności referendum, ze względu na: zarzut dopuszczenia się przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia zasad dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyniku referendum. Wniesienie protestu przez wyborcę przysługuje osobie, której nazwisko, wedle stanu na dzień głosowania, było wskazane w spisie osób uprawnionych do udziału w referendum w danym obwodzie głosowania lub na obszarze objętym właściwością komisarza wyborczego.
Protest wnosi się do Sądu Najwyższego na piśmie w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyniku referendum przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, na takich samych zasadach, jak w przypadku protestu wyborczego.
Wyborcy przysługuje także inicjatywa o poddaniu określonej sprawy pod referendum – wówczas obywatelski wniosek o przeprowadzenie referendum potrzebuje uzyskać poparcie co najmniej 500.000 osób mających prawo udziału w referendum, a następnie jest on rozpatrywany przez Sejm RP. Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć jedynie kwestii wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych, obronności państwa oraz amnestii.
PRAWO WYBORCY W REFERENDUM | OBJAŚNIENIE |
głosowanie osobiste lub przez pełnomocnika | zasadą jest, że w referendum można głosować tylko osobiście, jednakże w przypadku przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego w tym samym dniu, w którym odbywają się wybory parlamentarne, pełnomocnictwo do głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu RP automatycznie dotyczy również głosowania w referendum |
odpowiedni sposób zaoferowania wyborcy kart do głosowania | zaoferowanie przez komisję karty referendalnej łącznie z kartami wyborczymi powinno odbyć się jednocześnie z zapytaniem, czy wyborca odmawia przyjęcia lub nie przyjmuje którejś z kart do głosowania |
odmowa pobrania karty do głosowania w referendum lub dowolnej karty do głosowania w wyborach parlamentarnych | wyborca może odmówić pobrania karty do głosowania w referendum, a komisja ten fakt ma obowiązek odnotować w spisie wyborców, wpisując „bez referendum” (wyborca nie może spotkać się z odmową sporządzenia adnotacji). Odnotowaniu podlega również decyzja wyborcy o nieuczestniczeniu w wyborach parlamentarnych. Odpowiednia adnotacja powinna być przy tym sporządzona w obecności wyborcy, bezpośrednio po odebraniu przez niego kart do głosowania, w którym zdecydował się wziąć udział |
wniesienie protestu przeciwko ważności referendum | wyborcy przysługuje prawo do wniesienia protestu przeciwko uznaniu ważności referendum, ze względu na: zarzut dopuszczenia się przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia zasad dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyniku referendum. Wniesienie protestu przysługuje osobie, której nazwisko, na dzień głosowania, było wskazane w spisie osób uprawnionych do udziału w referendum w danym obwodzie |
inicjatywa referendalna | wyborcy przysługuje inicjatywa o poddaniu określonej sprawy pod referendum – wówczas obywatelski wniosek o przeprowadzenie referendum potrzebuje uzyskać poparcie co najmniej 500.000 osób mających prawo udziału w referendum, a następnie jest on rozpatrywany przez Sejm RP. Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć jedynie kwestii wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych, obronności państwa oraz amnestii |